ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬਜਟ : ਭਾਰਤੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਯਾਤਰਾ ਬਨਾਮ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ - ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਜਟ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵੀ ਭਰਪੂਰ ਚਰਚਾ ਹੋਈ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਭਾਰਤੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਸਫਰ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਦੇਸ਼ ਦਾ ਬਜਟ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਵਧਾਈ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਜਟ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖਰਚਿਆਂ ਕਾਰਨ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵੱਖਰਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2024-25 ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਜਟ ਵਿੱਚ 11,11,111 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਪੂੰਜੀ ਖਰਚੇ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਚਾਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਕੁੱਲ ਰਾਜ ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦ (ਜੀਐਸਡੀਪੀ) 20 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ 439 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ 338 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦੇ ਮੁਲਾਂਕਣ 'ਤੇ ਹੈ।

1947 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਕਾਸ ਮਾਰਗ

1947 ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਰਾਹ ਅਪਣਾਏ ਹਨ। ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨ ਆਰਥਿਕਤਾ, ਆਬਾਦੀ ਲਾਭ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਨਾਮਾਤਰ ਅਤੇ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਸਮਾਨਤਾ (PPP) ਦੋਵਾਂ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਕੁੱਲ ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦ (ਜੀ.ਡੀ.ਪੀ.) ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਗਭਗ 10.55 ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਹੈ।  ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ 5ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 42ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਾਮੂਲੀ ਜੀਡੀਪੀ 3,937 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਨਾਮਾਤਰ ਜੀਡੀਪੀ 373 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਹੈ। ਪੀਪੀਪੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜੀਡੀਪੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲੋਂ 8.89 ਗੁਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਤੀਜੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ 1,642 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦੇ ਨਾਲ 24ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ।

ਦੋਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮਦਨ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ

ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮਦਨ 10,123 ਡਾਲਰ ਹੈ, ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ 6,955 ਡਾਲਰ ਤੋਂ 1.73 ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਹੈ। ਐਕਸਚੇਂਜ ਦਰਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜੀਡੀਪੀ ਵਿਕਾਸ ਦਰ 6.808% ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ 2.000% ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਪਣੇ ਆਯਾਤ ਨੂੰ ਫੰਡ ਦੇਣ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਘੱਟ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਤੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਅਕੁਸ਼ਲ ਵਰਤੋਂ ਇਸ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਉੱਚ ਵਿਆਜ ਦਰਾਂ 'ਤੇ ਲਏ ਗਏ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕਰਜ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ 80 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ 25 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਜੀਡੀਪੀ, ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਜੀਡੀਪੀ ਵਿਕਾਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਆਰਥਿਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਮਾੜੇ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧਨ, ਗਲਤ ਨੀਤੀਆਂ, ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਕਮੀ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿਗੜ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।

ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਭਾਰਤ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਦੇਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ 1.4 ਟ੍ਰਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। 2025 ਤੱਕ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਟੀਚਾ 38,650 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹਾਈਵੇਅ ਨੂੰ ਜੋੜਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰ ਸੰਪਰਕ ਅਤੇ ਆਸਾਨ ਆਵਾਜਾਈ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰੇਗਾ। 

ਸਰਕਾਰ 400 ਵੰਦੇ ਭਾਰਤ (ਅਰਧ-ਹਾਈ-ਸਪੀਡ) ਟਰੇਨਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਹਵਾਈ ਸੰਪਰਕ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ 220 ਨਵੇਂ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਹੈ। ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਦੁੱਗਣਾ ਕਰਕੇ 3,000 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਕਰਨਾ ਵੀ ਏਜੰਡੇ 'ਤੇ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਿੱਜੀ ਨਿਵੇਸ਼ਕ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਡਾਨੀ ਅਤੇ ਰਿਲਾਇੰਸ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ।

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮਾੜਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਮਾੜੀ ਹਾਲਤ ਨੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਕਰੀਬ 5,000 ਮੈਗਾਵਾਟ ਦੀ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਭਾਰੀ ਕਮੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਊਰਜਾ ਦੀ ਖਪਤ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ, ਉਦਯੋਗਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਹੌਲੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰੇਲ, ਸੜਕ, ਬੰਦਰਗਾਹ ਅਤੇ ਹਵਾਬਾਜ਼ੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕੁਸ਼ਲਤਾਵਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਹੁਣ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਜੀਡੀਪੀ ਦੇ 4% ਤੋਂ ਵੱਧ ਖਰਚ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਉਚਿਤ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਸੈਨੀਟੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਬੁੱਢੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ

ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਯਾਤਰਾ ਅਸਾਧਾਰਨ 

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, 1947 ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਯਾਤਰਾ ਅਸਾਧਾਰਨ ਰਹੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਹੁਣ 3.17 ਟ੍ਰਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦੀ ਜੀਡੀਪੀ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ 6ਵੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਹੈ। 1991 ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜੀਡੀਪੀ (ਸਥਿਰ ਕੀਮਤਾਂ 'ਤੇ) ਦਸ ਗੁਣਾ ਵਧਿਆ ਹੈ।

ਇਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਘੱਟ ਨਿਵੇਸ਼ ਅਤੇ ਜੀਡੀਪੀ ਅਨੁਪਾਤ (15.1%) ਨੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਈ ਹੈ। ਗੈਰ ਰਸਮੀ ਬੱਚਤਾਂ, ਅਕਸਰ ਰੀਅਲ ਅਸਟੇਟ ਜਾਂ ਸੋਨੇ ਵਿੱਚ, ਰਸਮੀ ਵਿੱਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਿੱਤੀ ਘਾਟੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਫੰਡ ਦੇਣ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਰਜ਼ਾ ਸੇਵਾ ਉਪਲਬਧ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਖਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।