ਸਜ਼ਾਯੋਗ ਅਪਰਾਧ ਹੈ ਭਾਰਤੀ ਕਰੰਸੀ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨਾ, ਜਾਣੋ ਕਿਵੇਂ ਕਰੀਏ ਸ਼ਿਕਾਇਤ

ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ - ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਆਮਤੌਰ 'ਤੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰ, ਬੱਸ ਚਾਲਕ, ਕਾਰੋਬਾਰੀ , ਪੈਟਰੋਲ ਪੰਪ ਵਾਲੇ ਤੱਕ ਹਰ ਕੋਈ 10 ਰੁਪਏ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਆਮ ਲੋਕ 10 ਰੁਪਏ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਲੈਣ ਅਤੇ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਝਿਜਕ ਰਹੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ 10 ਰੁਪਏ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਪ੍ਰਚਲਨ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਇਸਨੂੰ ਲੈਣ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੁਦਰਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿਚ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲੋਂ 10 ਰੁਪਏ ਦਾ ਸਿੱਕਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। 

ਜਾਣੋ ਕੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਇੰਡੀਅਨ ਪੀਨਲ ਕੋਡ

ਭਾਰਤੀ ਦੰਡਾਵਲੀ ਦੀ ਧਾਰਾ 489A ਤੋਂ 489E ਤਹਿਤ ਭਾਰਤੀ ਕਰੰਸੀ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਜਾਂ ਸਿੱਕਿਆਂ ਦੀ ਨਕਲੀ ਛਪਾਈ, ਨਕਲੀ ਨੋਟਾਂ ਜਾਂ ਸਿੱਕਿਆਂ ਦਾ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ, ਅਸਲੀ ਸਿੱਕੇ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨਾ ਅਪਰਾਧ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਾਵਾਂ ਤਹਿਤ ਜੁਰਮਾਨਾ, ਕੈਦ ਜਾਂ ਦੋਵੇਂ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਸਿੱਕਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਸਿੱਕਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਰੁੱਧ ਐਫਆਈਆਰ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਭਾਰਤੀ ਮੁਦਰਾ ਐਕਟ ਅਤੇ ਆਈਪੀਸੀ ਦੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ ਤਹਿਤ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਜਾਂ ਸਿੱਕੇ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਭਾਰਤੀ ਕਰੰਸੀ (ਰੁਪਏ) ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਕਈ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ:

ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਆਫ ਇੰਡੀਆ (RBI) ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਕਾਇਤ

 ਤੁਸੀਂ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਈਮੇਲ ਜਾਂ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖ ਕੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦਰਜ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਲੋਡਜ ਐਂਡ ਗ੍ਰੀਵਾਂਸ ਸੇਵਾ(Lodge and Grievance Service) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦਰਜ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਤੁਸੀਂ RBI ਦੀ ਗ੍ਰੀਵਾਂਸ ਪੋਰਟਲ 'ਤੇ ਵੀ ਜਾ ਕੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਕੰਜ਼ਯੂਮਰ ਕੋਰਟ (ਉਪਭੋਗਤਾ ਅਦਾਲਤ)

ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਪਾਰੀ ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਉਪਭੋਗਤਾ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਪੁਲਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਕਾਇਤ

ਜੇ ਇਹ ਮਾਮਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਕਿਸੇ ਆਮ ਵਪਾਰੀ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਪੁਲਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਇਕਨਾਮਿਕ ਅਫੈਅਰਜ਼ ਮੰਤਰਾਲਾ (Ministry of Economic Affairs)

ਇਹ ਮੰਤਰਾਲਾ ਭਾਰਤੀ ਕਰੰਸੀ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜੇ ਕੋਈ ਸੰਸਥਾ ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਰੁਪਏ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਕਰੋ ਸ਼ਿਕਾਇਤ 

 ਤੁਸੀਂ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਆਫ ਇੰਡੀਆ (RBI) ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਢੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ:

1. RBI ਦੀ ਗ੍ਰੀਵਾਂਸ ਰੈੱਡਰੈਸਲ ਮਕੈਨਿਜ਼ਮ ਪੋਰਟਲ:

ਵੈਬਸਾਈਟ: RBI CMS ਪੋਰਟਲ 

https://pgportal.gov.in/

ਇਸ ਪੋਰਟਲ ਰਾਹੀਂ ਤੁਸੀਂ ਆਨਲਾਈਨ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵੀ ਜਾਂਚ ਸਕਦੇ ਹੋ।

2. ਟੋਲ-ਫਰੀ ਨੰਬਰ:

ਟੋਲ-ਫਰੀ ਨੰਬਰ: 14440 (9:30 AM ਤੋਂ 5:15 PM, ਸੋਮਵਾਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ)

3. ਈਮੇਲ:

ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਇਹ ਈਮੇਲ ਪਤੇ 'ਤੇ ਵੀ ਭੇਜ ਸਕਦੇ ਹੋ:

supportcms@rbi.org.in (CMS ਪੋਰਟਲ ਸਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਲਈ)

4. ਪੋਸਟ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਿਕਾਇਤ:

ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਪੋਸਟ ਰਾਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਇਸ ਪਤੇ 'ਤੇ ਭੇਜ ਸਕਦੇ ਹੋ:

The Chief General Manager
Consumer Education and Protection Department,
Reserve Bank of India,
1st Floor, Amar Building,
Sir P.M. Road, Mumbai - 400001.

5. ਕੰਜ਼ਯੂਮਰ ਫੋਰਮ (ਉਪਭੋਗਤਾ ਅਦਾਲਤ):

ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਵਪਾਰੀ ਖਿਲਾਫ਼ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦਰਜ ਕਰਨੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਉਪਭੋਗਤਾ ਅਦਾਲਤ ਦੀ ਵੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।
ਵੈਬਸਾਈਟ: National Consumer Helpline
ਟੋਲ-ਫਰੀ ਨੰਬਰ: 1800-11-4000 (ਸਵੇਰੇ 8 ਵਜੇ ਤੋਂ ਰਾਤ 8 ਵਜੇ ਤੱਕ, ਹਰ ਰੋਜ਼)

ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਉੱਤੇ  ਕਿੰਨੀ ਦੇਰ ਵਿਚ ਹੋਵੇਗੀ ਕਾਰਵਾਈ

ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਆਫ ਇੰਡੀਆ (RBI) ਅਤੇ ਹੋਰ ਗ੍ਰੀਵਾਂਸ ਰੈੱਡਰੈਸਲ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਖਾਸ ਮਿਆਦਾਂ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਦੇ ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸਮਾਂ-ਸੀਮਾ ਬਦਲ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਮਿਆਦ ਹੈ:

1. RBI CMS ਪੋਰਟਲ ਰਾਹੀਂ:

ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਦੇ Complaint Management System (CMS) ਰਾਹੀਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 30 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਸ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦੀ ਪੇਚੀਦਗੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮਾਂ ਵਧ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਪੋਰਟਲ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਜਾਂਚ ਸਕਦੇ ਹੋ।

2. ਕੰਜ਼ਯੂਮਰ ਕੋਰਟ (ਉਪਭੋਗਤਾ ਅਦਾਲਤ):

ਉਪਭੋਗਤਾ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਲੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, 3 ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ 6 ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਵਾਬ ਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਦੀ ਜਟਿਲਤਾ ਅਤੇ ਕੋਰਟ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

3. ਪੋਸਟ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸ਼ਿਕਾਇਤ:

ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਪੋਸਟ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, 45 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਵਾਬ ਮਿਲ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

4. ਕੰਜ਼ਿਊਮਰ ਹੈਲਪਲਾਈਨ:

ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ National Consumer Helpline ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕਸਟਮਰ ਗ੍ਰੀਵਾਂਸ ਲਾਈਨ 'ਤੇ ਸੰਪਰਕ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਉਹ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਭੇਜਣ ਅਤੇ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਨੋਟ: ਜੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਟਿਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਹੋਰ ਜਾਂਚ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਦੇਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਜਾਂਚਣ ਲਈ CMS ਪੋਰਟਲ ਜਾਂ ਸੰਬੰਧਿਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਜਰੂਰੀ ਨੋਟ: ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ ਲੈਣਾ ਕਾਨੂੰਨੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਵਪਾਰੀ ਜਾਂ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਦਾਤਾ ਇਸ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।