ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਨੋਵਿਗਿਆਕ ਮੌਤ ਦਿੰਦੀ ਇਕੱਲਤਾ

ਉਮਰ ਭਰ ਦੇ ਤਣਾਅ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਅਤੇ ਵਧਦੀ ਉਮਰ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਕਾਰਨ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਜੋੜੇ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਛੱਡ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਦੂਜਾ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਟੁੱਟ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਸਿਖਰ ’ਤੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਭਰ ਬਿਤਾਏ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਭਰੇ ਪਲਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਉਸ ਦਾ ਜਿਊਣਾ ਔਖਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਲਾਡਾਂ ਨਾਲ ਪਾਲੀਆਂ ਸੰਤਾਨਾਂ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ’ਚ ਰੁੱਝ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਵਿਚ ਰੁੱਝੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੋ ਬਚਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ ਆਪਣੇ ਵਿਛੜੇ ਹੋਏ ਸਾਥੀ ਦੀਆਂ ਅਭੁੱਲ ਯਾਦਾਂ ਵਿਚ ਭਟਕਦਾ ਇਕ ਬੁੱਢਾ ਹੈ, ਜੋ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੇਵੱਸ, ਬੇਚੈਨ, ਇਕੱਲਾ, ਆਪਣੀ ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਬੋਝ ਨੂੰ ਢੋਂਹਦਾ ਹੈ।

ਜੇਕਰ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦੋਵੇਂ ਸਾਥੀ ਕਾਇਮ ਹੋਣ ਤਾਂ ਕੁਝ ਪਲ ਆਰਾਮ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਜ਼ੁਰਗ ਇਕੱਲਤਾ ਕਾਰਨ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਮੌਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ, ਜਦੋਂ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਐਲਾਨ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਕੋਮਾ ਵਿਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਬ੍ਰੇਨ ਡੈੱਡ’ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਪੂਰੀ ਇਕੱਲਤਾ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਤਣਾਅ ਦੀ ਲਾਚਾਰ, ਬੇਚੈਨ, ਲਾਚਾਰ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਮਰਨ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮਨੋ-ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿਚ ਮਾਨਸਿਕ ਮੌਤ ਕਿਹਾ ਜਾਣਾ ਗੈਰ-ਪ੍ਰਸੰਗਿਕ ਨਹੀਂ।

ਜਦੋਂ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਅਟੱਲ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਉਮੀਦ ਦੀ ਕੋਈ ਕਿਰਨ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ, ਵਿਅਕਤੀ ਆਖਰੀ ਪਲਾਂ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ‘ਬ੍ਰੇਨ ਡੈੱਡ’ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰੀ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਦਲੀਲਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਥਿਤੀ ਮਰਨ ਦੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਸਹਿ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੀ ਚਰਮ ਸੀਮਾ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਲੱਗਭਗ ਮਰਿਆ ਹੋਇਆ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮਨੋਬਲ ਅਤੇ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵਧਾ ਕੇ, ਬਚੇ ਹੋਏ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਨਵੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਸੋਚੋ ਅਤੇ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾਓ ਕਿ ਕੁਦਰਤੀ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ, ਤਾਜ਼ਗੀ, ਭੋਜਨ, ਯੋਗਾ, ਧਿਆਨ, ਕਸਰਤ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਲਈ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਬਚਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਗੁਣਾਤਮਕ ਸਮਾਂ ਕੀ ਹੈ? ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਤਕਨੀਕੀ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦਾ ਆਦੀ ਅਤੇ ਨਿਪੁੰਨ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿਚ ਕੁਝ ਖੋਜ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਮੁਹਾਰਤ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਅਤੇ ਹਾਸਲ ਕੀਤੇ ਤਜਰਬੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਢੁਕਵੇਂ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰੋ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਅਪਡੇਟ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਰ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ।

ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿਚ, ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਸਰ ਵਿਲੀਅਮ ਮੈਕਡੌਗਲ ਵਲੋਂ ਦੱਸੇ ਗਏ 9-ਪੁਆਇੰਟਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਭਾਵ ‘ਨਾਈਨ ਪੁਆਇੰਟ ਸਕੇਲ’ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ ਭਾਵ ਮਨੋਬਲ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ, ਭਾਵ ‘ਨੋ ਦਾਈ ਸੈਲਫ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਆਤਮ-ਨਿਰੀਖਣ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਰਾਹੀਂ, ਪਛਾਣ ਕਰੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚ ਕਿਹੜੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਤਾ ਹੈ ਜੋ ਦੂਜਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਹੈ। ਦੂਜਾ, ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਤਾ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰੋ, ਇਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਓ ਅਤੇ ਫੈਲਾਓ, ਨਵੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਪਛਾਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੋ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰੋ। ਅਰਥਾਤ, ‘ਬਿਲਡ ਦਾਈ ਸੈਲਫ’ ਭਾਵ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਜਨਤਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ, ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਸਬੰਧਤ ਮਾਹਿਰਾਂ ਅੱਗੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਕੇ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨਾ।

ਚੌਥੀ ਸਾਵਧਾਨੀ ਹੈ ‘ਸੈਲਫ ਇਕੁਅਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ’ ਅਤੇ 'ਵਿਜ਼ੂਅਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ' ਭਾਵ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਤਾ ਦੇ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਮਾਰਗ ’ਤੇ ਚੱਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਸਹੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਅਸਲੀਅਤ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਅਤੇ ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਕੇ ਸਹੀ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਉਸ ’ਤੇ ਚੱਲਣਾ। ਪੰਜਵਾਂ ਹੈ ‘ਸੈਲਫ ਡਿਟਰਮੀਨੇਸ਼ਨ’ ਭਾਵ ਜੋ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਸੋਚਦੇ, ਸਮਝਦੇ ਅਤੇ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਉਸ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਕਰੋ, ਅੱਧੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਨਹੀਂ। 6ਵਾਂ ‘ਸੈਲਫ ਪ੍ਰੀਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ’ ਭਾਵ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣਾ, ਉਸ ਮਹਾਨ ਦੈਵੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਕੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਭਗਤੀ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਅਸੀਸਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ, ਤਾਂ ਜੋ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਆਸਰੇ ਦੀ ਆਸ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਨੁਕਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਰੋਕਤ ਮੁੱਲਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹਨ।

ਸੰਖੇਪ: ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ, ਨਵਾਂ ਮਨੋਬਲ ਅਤੇ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਮੁਹਾਰਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਆਪਣੀ ਭਰੋਸੇਮੰਦ, ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਸੰਤਾਨ ਦੇ ਸਹਾਰੇ, ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਜਿਊਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੋ। ਇਸ ਮਾਰਗ ’ਤੇ, ਅਤੀਤ ਵਿਚ ਕਮਾਈ ਅਤੇ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਦੌਲਤ ਨੂੰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਹੱਦ ਤੱਕ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਾਲਾਤ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਖਰਚ ਕਰੋ ਕਿਉਂਕਿ ਇਕ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਕਹਾਵਤ ਹੈ, ‘ਜੈਸਾ ਪੈਸਾ ਗਾਂਠ ਕਾ, ਵੈਸਾ ਮਿੱਤਰ ਨਾ ਕੋਇ।’

ਕੁਆਲਿਟੀ ਟਾਈਮ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਕੁਝ ਨਿਰਸਵਾਰਥ, ਸ਼ੁਭਚਿੰਤਕ ਦੋਸਤ, ਜੋ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਬੱਚੇ ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਦਭਾਵਨਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਲੈਂਦੇ ਰਹੋ। ਪੋਤੇ-ਪੋਤੀਆਂ ’ਤੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਵਰਖਾ ਕਰ ਕੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਓ ਅਤੇ ਅਨੰਦਮਈ ਅਤੇ ਸੁਹਾਵਣੇ ਪਲਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰੋ। ਆਪਣੀ ਸਮਰੱਥਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੌਕਿਆਂ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਨਪਸੰਦ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ, ਖਿਡੌਣੇ ਅਤੇ ਅਧਿਐਨ ਸਮੱਗਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਰਹੋ।

ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿਚ ਅਣਚਾਹੇ ਦਖਲ ਤੋਂ ਬਚੋ। ਬਿਨਾਂ ਪੁੱਛੇ ਸਲਾਹ ਨਾ ਦਿਓ। ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਦਾ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਭੋਜਨ ਖਾਂਦੇ ਰਹੋ ਅਤੇ ਸੀਮਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਨਸ਼ਾ ਰਹਿਤ ਡਰਿੰਕ ਪੀਂਦੇ ਰਹੋ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਕਰੋ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੁਸ਼ ਰਹਿਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ। ਤਣਾਅ, ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨੇੜ ਤੋਂ ਬਚੋ। ਰੱਬ ਦੀ ਭਗਤੀ ਨਿਯਮਤ ਕਰੋ, ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਨਿਯਮਤ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੋ ਪਰ ਆਪਣੀ ਸਮਰੱਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਕਰੋ। ਡਾਕਟਰੀ ਸਲਾਹ ਵੀ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਲੈਂਦੇ ਰਹੋ।

ਜੇ.ਪੀ. ਸ਼ਰਮਾ