ਕੀ ਜੱਜਾਂ ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ

ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਚੀਫ ਜਸਟਿਸ ਧਨੰਜਯ ਯਸ਼ਵੰਤ ਚੰਦਰਚੂੜ  ਲਈ ਮੇਰੇ ਮਨ ’ਚ ਇਕ ਨਮ ਕੋਨਾ ਹੈ। ਉਹ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਕੈਥੇਡ੍ਰਲ ਅਤੇ ਜਾਨ ਕਾਨਨ ਸਕੂਲ ’ਚ ਮੇਰੀ ਬੇਟੀ ਦੇ ਹਮਜਮਾਤੀ ਸਨ ਪਰ ਇਹ ਉਸ ਨੇੜਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਅਕਸਰ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤਾਂ ਵਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ’ਤੇ ਪਰਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਹਮਦਰਦੀ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸੀ.ਜੇ.ਆਈ. ਸਨ, ਮੇਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ ਮੇਰੇ ਸਲਾਹਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਮੈਂ ਹੁਣ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦੇਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚ ਅਦਾਲਤੀ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਇਹ ਤੱਥ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ 30 ਸਾਲ ਛੋਟੇ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਦਾ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਜਸਟਿਸ ਵਾਈ.ਵੀ. ਚੰਦਰਚੂੜ ਸਰਕਾਰੀ ਲਾਅ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਮੈਂ 1948 ਤੋਂ 1950 ਤੱਕ ਨਾਮਜ਼ਦ ਸੀ। ਚੰਦਰਚੂੜ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਜੱਦੀ ਘਰ ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਮੈਂ ਉਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਵਜੋਂ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ। 1964 ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੂੰ 1965 ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਕਮਿਸ਼ਨਰੇਟ ਵਜੋਂ ਅਪਗ੍ਰੇਡ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ , ਪਰ ਜਿਸ ਸਾਲ ਮੈਂ ਸਿਟੀ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਸਟਿਸ ਚੰਦਰਚੂੜ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਪੁਣੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ।

ਮੇਰੇ ਪੁਰਾਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬੰਬੇ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਸਨ। ਇਹ ਤੱਥ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਰੋਕ ਸਕਿਆ। ਪੁਣੇ ਸਿਟੀ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਵਜੋਂ ਮੇਰੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਨੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੂਨੀਅਰ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੀਨੀਅਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਮੇਰੇ 2 ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਰ ਤੋਂ ਬੈਂਚ ਵਿੱਚ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਮੇਰੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉਕਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਸੀਨੀਅਰ ਚੰਦਰਚੂੜ ਖੁਦ ਸੀ.ਜੇ.ਆਈ. ਬਣ ਗਏ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਦੇ ਕਾਫ਼ੀ ਕਾਰਨ ਸਨ।

ਮੇਰੇ ਪਾਠਕ ਹੁਣ ਸਮਝਣਗੇ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਝਿਜਕਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਪੁਰਾਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਬੇਟੇ, ਜੋ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਮਰਹੂਮ ਪਿਤਾ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ’ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋ ਗਏ, ਮੇਰੇ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਦੋਸਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਈ ਵਾਰ ਨਿਆਂਪੂਰਨ, ਪਰ ਅਕਸਰ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਨਾਲ, ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਸੀ.ਜੇ.ਆਈ. ਨੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਚਹੇਤੇ ਦੇਵਤਾ ਗਣੇਸ਼ ਜੀ ਦੀ 'ਆਰਤੀ' 'ਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ 'ਤੇ ਸੱਦਾ ਦੇਣ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਦੀ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਇਸ਼ਾਰੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਦਿਖਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਜਿਕ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਦਾ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਲੁਕਵਾਂ ਏਜੰਡਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਮੈਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆਂ ਜਾਂ ਸੀਨੀਅਰ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਬੁਲਾਇਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਸਾਲ ਸਮੱਸਿਆ ਇਸ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਨਿਜੀ ਸਮਾਜਿਕ ਮੌਕੇ ਨੂੰ ਬੇਲੋੜਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਆਰਤੀ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਕਿਸ ਨੇ ਦਿੱਤੀਆਂ? ਜੇਕਰ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਇਹ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀਅਾਂ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸੈੱਲ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਇੱਕ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਟਾਫ਼ ਨੇ ਮੀਡੀਆ ਨੂੰ ਤਸਵੀਰਾਂ ਭੇਜੀਆਂ ਤਾਂ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਮਨਸ਼ਾ ਦੱਸਣ ਦਾ ਹੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮੇਰੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਮੈਂ ਉਮੀਦ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਦੋਸ਼ੀ ਮੇਰੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਗੁਰੂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਸੰਸਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਮੇਰੇ ਸੂਬੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ ਜੋ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਖ਼ਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਜਸਟਿਸ ਬੀ.ਆਰ. ਗਵਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੈਂਚ ਨੇ ਬੁਲਡੋਜ਼ਰ ਨਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਰੋਕ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਰਾਜ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਨਾ ਪਵੇ। ਬੁਲਡੋਜ਼ਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਣੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਿਊਂਸਪਲ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਹੈ।

ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ ਦਾ ਮਾਣ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤੀਜੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ ਜਸਟਿਸ ਉੱਜਲ ਭੂਈਆਂ ਹਨ। ਨੇ ਅਰਵਿੰਦ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਦੀ ਜ਼ਮਾਨਤ ਦੇ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ 'ਤੋਤੇ ਦੇ ਪਿੰਜਰੇ' ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲੀ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਦੀ ਚੋਣ ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਆਸੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਅਨਿਯਮਿਤ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਸੀ।

ਬੇਸ਼ੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੋਈ ਅਹੁਦਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਪਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸਪਸ਼ਟ ਜ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਲਈ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਕੀਮਤ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਦੂਜੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ। ਇਨਫੋਰਸਮੈਂਟ ਡਾਇਰੈਕਟੋਰੇਟ ਵਲੋਂ ਦਾਇਰ ਚਾਰਜਸ਼ੀਟ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤੇ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਸਾਮਾਨ ਕਥਿਤ ਅਪਰਾਧਾਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮਾਨਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਉਹ ਜ਼ਮਾਨਤ ਹੁਕਮ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਇਆ!

ਇਸ ਲਈ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਕਿ ਅਰਵਿੰਦ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਜਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਸਿਆਸੀ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਇੰਨਾ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਸੀ ਕਿ ਜਨਤਾ ਇਸ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਅਰਵਿੰਦ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਨੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਯੋਧੇ ਵਜੋਂ ਹੀ ਬਣੇ ਰਹਿੰਦੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸੁਵਿਧਾ ਮਿਲਦੀ । ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ। ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਨਾ ਹਜ਼ਾਰੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਿਆਸਤ ਵਿਚ ਆਉਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰਕੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਕਦਮ ਰੱਖਿਆ, ਜਿਸ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੜਾਈ ਲੜੀ ਸੀ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਫੰਡਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਭਾਜਪਾ ਨੇ 'ਚੋਣ ਬਾਂਡ' ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਚਲਾਕੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਮਮਤਾ ਬੈਨਰਜੀ ਅਤੇ ਅਰਵਿੰਦ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਮੋਦੀ ਦੀਆਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹਨ। ਭਾਜਪਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਨ ਦਾ ਫਤਵਾ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰੇਗੀ।

-ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੇਰੋ