ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ : ਆਖੀਰ ਔਰਤਾਂ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣ
Tuesday, Jan 07, 2025 - 05:49 PM (IST)
ਜਦੋਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਣ ਵਾਲੀ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਬਾਰੇ ਦੋ ਅਜਿਹੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਜੋ ਦਿਲ ਦਹਿਲਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਨ। ਤਾਲਿਬਾਨ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਪਣੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਬੋਲਣ ’ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਹੁਕਮ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਔਰਤਾਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਵੀ ਮੋਟੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਢੱਕ ਕੇ ਰੱਖਣ ਤਾਂ ਜੋ ਮਰਦ ਇਸ ਵੱਲ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖਿੱਚ ਮਹਿਸੂਸ ਨਾ ਕਰਨ। ਬਾਹਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ।
ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਨਾ ਗਾਉਣ ਅਤੇ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਨਾ ਪੜ੍ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਹਰ ਉਮਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ’ਤੇ ਲਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਬੋਲਣ ਤੋਂ ਇੰਨਾ ਡਰ ਕਿਉਂ ਹੈ? ਪਰ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਔਰਤਾਂ ਜਨਤਕ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਬੋਲਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਹਰਲੇ ਮਰਦਾਂ ਨਾਲ ਇੰਟੀਮੇਸੀ (ਨੇੜਤਾ) ਦਾ ਡਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਇਹ ਦਿਲਚਸਪ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਇਹ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਮਰਦਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬਾਹਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਪਾਬੰਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਹੀ ਲਗਾਈ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਕੱਲੀ ਔਰਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮਾੜੀ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਖੂਨ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਮਰਦ ਵੱਲ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੀਆਂ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਗੱਲ ਨੂੰ ਨਾ ਮੰਨਣਗੀਆਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਬੀਮਾਰੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮਰਦ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਵਰਜਿਤ ਹਨ।
ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਟੈਕਸੀ ਡਰਾਈਵਰ ਆਪਣੀ ਟੈਕਸੀ ’ਚ ਕਿਸੇ ਔਰਤ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਮਰਦ ਦੇ ਇਕੱਲੀ ਬਿਠਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਡਰਾਈਵਰ ਨੂੰ ਵੀ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਡਾਕਟਰ, ਨਰਸ ਬਣਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੈਡੀਕਲ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ’ਤੇ ਵੀ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਹੈ।
ਇਕ ਪਾਸੇ ਤਾਂ ਔਰਤਾਂ ਕਿਸੇ ਮਰਦ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦੀਆਂ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਹ ਖੁਦ ਡਾਕਟਰ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ। ਜੇਕਰ ਔਰਤਾਂ ਨਰਸ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੀਮਾਰ ਹੋਣਗੀਆਂ ਤਾਂ ਘਰ ਦੀ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਅੰਦਰ ਮਰਨ ਤੋਂ ਸਿਵਾਏ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣ। ਨਵੇਂ ਨਿਯਮਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪਾਰਕਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਗਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਆਖ਼ਰਕਾਰ, ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ? ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਤੋਂ ਠੀਕ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋ ਹੋਰ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਇਕ ’ਚ ਹੁਣ ਘਰਾਂ ’ਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਖਿੜਕੀਆਂ ਨਹੀਂ ਬਣਨਗੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਜਾਂ ਖੂਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਭਰਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਖਿੜਕੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਤਾਲਿਬਾਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਖਿੜਕੀਆਂ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਤਾਲਿਬਾਨ ਨੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਵੈ-ਸੇਵੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਧਮਕੀ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਜੋ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕੁਝ ਔਰਤਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਢੱਕ ਕੇ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੀਆਂ। ਇਸ ਲਈ ਭਾਵੇਂ ਸਥਾਨਕ ਹੋਣ ਜਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ, ਇਹ ਅਦਾਰੇ ਬੰਦ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ। ਜਦੋਂ 2021 ਤੋਂ ਤਾਲਿਬਾਨ ਹਕੂਮਤ ਵਾਪਸ ਆਈ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਧੇਰੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਦੱਸੇ ਕਿ ਇਹ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁੱਟ ਕੇ ਕਿਸ ਧਰਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਆਖ਼ਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਹੀ ਔਰਤਾਂ ਤੋਂ ਕਿਉਂ ਡਰਦੇ ਹੋ? ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਇੰਨਾ ਹੀ ਡਰ ਹੈ ਤਾਂ ਇਕੋ ਵਾਰ ਖਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿਓ। ਨਾ ਰਹੇਗਾ ਬਾਂਸ ਅਤੇ ਨਾ ਵੱਜੇਗੀ ਬੰਸਰੀ।
ਸਾਰਾ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਫਿਲਮ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਦੋਂ ਬਣਾਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਕ ਔਰਤ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਵਜੋਂ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਬਣਾਈ ਸੀ।
ਅੱਜ ਅਜਿਹਾ ਕਹਿਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਕਿਉਂ ਬੋਲੀਏ। ਉਥੋਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲੜਾਈ ਆਪ ਲੜਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਰਕ ਨੂੰ ਮੰਨ ਲਈਏ ਤਾਂ ਜੇਕਰ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਵੀਅਤਨਾਮ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੁਨੀਆ ’ਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਬੋਲੇਗਾ। ਜੇਕਰ ਦੂਜਾ ਹੀਰੋਸ਼ੀਮਾ-ਨਾਗਾਸਾਕੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਹੈ।
ਇਹ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਸੰਸਾਰ ਸਿਰਜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਕ ਪਾਸੇ ਮਰਦਾਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਇੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਆ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੱਕ ਵੀ ਇਕ ਅੰਦੋਲਨ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਔਰਤਾਂ ਕਹਿ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਮਰਦ ਨੂੰ ਪਤੀ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਨਾ ਹੀ ਬੁਆਏਫ੍ਰੈਂਡ ਵਜੋਂ, ਨਾ ਹੀ ਬੇਟੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਦੋਸਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ। ਔਰਤਾਂ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣ? ਉਹ ਅੱਤਵਾਦ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਚੱਕੀਆਂ ਵਿਚ ਪਿਸ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਸਭ ਤੋਂ ਅਫਸੋਸ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਵੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵਚਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ ਬਹੁਤ ਗੂੰਜਦੀਆਂ ਹਨ। ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ’ਚੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਾਇਬ ਕਿਉਂ ਹਨ? ਕੀ ਇਹ ਔਰਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ? ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ, ਬਾਕੀ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਹਨ ਜਾਂ ਕੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਵੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵਾਂਗ ਉਸੇ ਮੌਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਨਫੇ-ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲਾ ਕੇ ਮੂੰਹ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਸਭ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਦੀ ਚੁੱਪ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਿਆਨ ਵੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਵੀ ਉਹ ਇੰਨੇ ਧੀਮੀ ਸੁਰ ’ਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਲੋਕ ਜੋ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਾਰੇ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ’ਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਕਿਉਂ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀਆਂ। ਉਹ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਹਰ ਪਾਸਿਓਂ ਕੈਦ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਮਲਾ ਕਹਿ ਕੇ ਪੱਲਾ ਝਾੜ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਹੀ ਕਿਉਂ ਇੰਨੀਆਂ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਦੀਆਂ ਨਾਗਰਿਕ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਹੀ ਟੁੱਟਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ’ਚ ਵੀ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਚੁੱਪ ਅਤੇ ਚੁਣਿਆ ਹੋਇਆ ਰੌਲਾ ਸ਼ੱਕ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਅਸੀਂ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਔਰਤਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦੇ ਵੀ ਹਾਂ।
ਸ਼ਮਾ ਸ਼ਰਮਾ
