ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਵਿਵਾਦ ਚ ਰੂਸ ਦੀਆਂ ਪੌਂ ਬਾਰਾਂ

ਸੰਜੀਵ ਪਾਂਡੇ

ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਣਾਅ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਹਨ।ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨੀ ਫ਼ੌਜ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਈ ਹੈ।ਕੁਝ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਹਨ। ਤਣਾਅ ਘੱਟ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਰੂਸ ਚਰਚਾ ‘ਚ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਰੂਸ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦਰਮਿਆਨ ਤਣਾਅ ਘੱਟ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਭਾਵੇਂਕਿ ਰੂਸ ਦੇ ਡਿਪਲੋਮੈਟਕ ਉਦੋਂ ਹੀ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਜਦੋਂ ਲੱਦਾਖ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਦੇ ਘੁਸਪੈਠ ਦੀਆਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਆਈਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਨਾਥ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਾਸਕੋ ਦੌਰੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਣਾਅ ਘੱਟ ਕਰਨ ਦੀ ਅਸਲ ਕਵਾਇਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਰੂਸ, ਚੀਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਬੈਠਕ ਨੇ ਲੱਦਾਖ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਣਾਅ ਘਟਾਉਣ ਵਿਚ ਵੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਰਾਜਨਾਥ ਸਿੰਘ ਮਾਸਕੋ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਇਆ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਰੂਸ ਤੋਂ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ 'ਤੇ ਮੋਹਰ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਰੂਸ ਉੱਤੇ ਚੀਨ ਦਾ ਦਬਾਅ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਨਾ ਵੇਚੇ ਪਰ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਰੂਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਆਰਥਿਕ ਹਿੱਤ ਹਨ। ਰੂਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਭੂਮੀਗਤ ਰਾਜਨੀਤੀ ਹੈ।ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਦਰਖਾਤੇ ਰੂਸ ਦੀ ਕੂਟਨੀਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਤਣਾਅ ਘੱਟ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰੂਸ ਦੀ ਕੂਟਨੀਤੀ ਕਰਕੇ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਚੀਨ ਪਿੱਛੇ ਹਟਿਆ ਹੈ।

ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਰੂਸ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਆਰਥਿਕ ਸਾਂਝ ਵਧੀ ਹੈ। ਚੀਨ ਨਾਲ ਆਰਥਿਕ ਸਾਂਝ ਵਧਣ ਕਾਰਨ ਰੂਸ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਹੋਈ। ਫਿਲਹਾਲ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਵਪਾਰ 111 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ। ਸਾਲ 2014 ਵਿਚ, ਚੀਨ ਅਤੇ ਰੂਸ ਵਿਚਾਲੇ 400 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦੀ ਗੈਸ ਦੀ ਖਰੀਦ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਇਕ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਤਹਿਤ ਰੂਸ ਨੇ ਚੀਨ ਨੂੰ ਗੈਸ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਰੂਸ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਵਿੱਤੀ ਸੰਕਟ ਵਿਚ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਚੀਨ ਨੇ ਰੂਸ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ  ਰੂਸ ਏਸ਼ੀਅਨ ਭੂਗੋਲ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਏਸ਼ੀਆ ਵਿਚ ਚੀਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਣ ਪਿੱਛੇ ਰੂਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਖੇਡ ਹੈ। ਚੀਨ ਦਾ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੋਣਾ ਰੂਸ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ।ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਰੂਸ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਚੀਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ ਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਇਕਪਾਸੜ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰਾਸਟਰ ਬਣੇ। ਰੂਸ ਚੀਨ 'ਤੇ ਸ਼ਿਕੰਜਾ ਕੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਰੂਸ ਦੀ ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਵਿਚ ਰੂਸ ਦਾ ਮਦਦਗਾਰ ਸਾਬਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਭੂਮੀਗਤ ਰਾਜਨੀਤੀ ਹੈ। ਰੂਸ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ, ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਤੱਕ ਹੈ। ਰੂਸ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਚੀਨ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਵਿਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਚੀਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵੱਲ ਵਿਸਤਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਬਣਾਏਗਾ ਜਿਥੇ ਇਸ ਵੇਲੇ ਰੂਸ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਰਥਿਕ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਇਰਾਕ ਤੋਂ ਸੀਰੀਆ ਤੱਕ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਇੱਕ ਮੋਰਚਾਬੰਦੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਰੂਸ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਕੂਟਨੀਤੀ ਨੂੰ ਨਾਕਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਰੂਸ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਚੀਨ ਉਸਦੀ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ‘ਤੇ ਪਾਣੀ ਫੇਰ ਦੇਵੇ ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:ਉਈਗਰ, ਤਿੱਬਤੀਆਂ ’ਤੇ ਜਬਰ ਦੌਰਾਨ ਕਿਉਂ ਚੁੱਪ ਹਨ ਭਾਰਤੀ ਆਗੂ ?

ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਚੀਨ, ਰੂਸ ਦੀ ਗੈਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਖਰੀਦਦਾਰ ਹੈ। ਚੀਨ ਰੂਸੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵੀ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਖਰੀਦਦਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ  ਰੂਸ ਕਈ ਹੋਰ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਜਾਂਚ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰੂਸ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਚੀਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਰੂਸ ਲਈ ਵੀ ਆਫ਼ਤ ਬਣੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਰੂਸ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਾਲੇ ਵੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰੂਸ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਾਲੇ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ 'ਤੇ ਇਕ ਲੜਾਈ 1969 ਵਿਚ ਹੋਈ ਸੀ। ‘ਉਸਰੀ ਨਦੀ’ ਦੇ ਇਕ ਟਾਪੂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚੀਨ ਅਤੇ ਰੂਸ ਵਿਚਾਲੇ ਲੜਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੀਨ ਰੂਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿਚ ਵੀ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਚੀਨ ਨੇ ਇਕ ਨਵੀਂ ਖੇਡ ਖੇਡਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਚੀਨ ਨੇ ਰੂਸ ਦੇ ਵਲਾਦੀਵੋਸਟੋਕ ਸ਼ਹਿਰ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਚੀਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ 1860 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੀਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਚੀਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਵਲਾਦੀਵੋਸਟੋਕ ਨੂੰ, ਰੂਸ ਨੇ ਇਕਪਾਸੜ ਸੰਧੀ ਦਾ ਲਾਭ ਲੈਂਦਿਆਂ, ਚੀਨ ਤੋਂ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਰੂਸ ਦੀ ਮੁਸੀਬਤ ਇਹ ਚੀਨੀ ਦਾਅਵਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਚੀਨ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਭੁੱਖ ਤੋਂ ਚਿੰਤਤ ਹਨ। ਖੈਰ ਰੂਸ ਇਸ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਚੀਨ ਲੱਦਾਖ ਵਿਚ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਵਿਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਰੂਸ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਏਗਾ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:ਕੀ ਚੀਨ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਮੋਦੀ ਵੀ ਪੰਡਿਤ ਨਹਿਰੂ ਵਾਲੀ ਗ਼ਲਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ?

ਉਵੇਂ ਰੂਸ ਦੀਆਂ ਪੌਂ ਬਾਰਾਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵੀ ਰੂਸੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਖਰੀਦਦਾਰ ਹੈ। ਚੀਨ ਵੀ ਰੂਸੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਖਰੀਦਦਾਰ ਹੈ। ਰੂਸ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਐਸ -400 ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਅਤੇ ਸੁਖੋਈ ਲੜਾਕੂ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਖਰੀਦਣ ਦੇ ਸਮਝੌਤੇ ਉੱਤੇ 2015 ਵਿੱਚ ਦਸਤਖ਼ਤ ਹੋਏ ਸਨ। ਇੱਧਰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਵੀ ਰੂਸ ਨੂੰ ਐਸ -400 ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਰੂਸ ਵਿਚਾਲੇ ਐਸ -400 ਸੌਦਾ ਕਰੀਬ 5 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮਿਗ ਅਤੇ ਸੁਖੋਈ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਖਰੀਦਦਾਰ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਰੂਸ ਤੋਂ ਸੁਖੋਈ ਅਤੇ ਮਿਗ ਖਰੀਦ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਚੀਨ ਰੂਸ ਤੋਂ ਪੰਜਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਸੁਖੋਈ ਐਸਯੂ-57 ਖਰੀਦਣ ਬਾਰੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਰੂਸ ਇਸ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚੀਨ ਨੂੰ ਵੀ ਵੇਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਆਪਸੀ ਵਿਵਾਦਾਂ ਦੌਰਾਨ ਰੂਸ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਜੇ ਉਂਗਲਾਂ ਘਿਓ ‘ਚ ਹਨ। ਈਰਾਨ ਵੀ ਅਮਰੀਕਾ, ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਸਾਉਦੀ ਅਰਬ ਨਾਲ ਤਣਾਅ ਕਾਰਨ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਰੂਸੀ ਹਥਿਆਰ ਖਰੀਦਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਈਰਾਨ ਰੂਸ ਤੋਂ ਐਸ -400 ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਅਤੇ ਸੁਖੋਈ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ ਖਰੀਦਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।