ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕੂਟਨੀਤੀ ’ਚ ਅਸਥਿਰਤਾ ਕਾਰਨ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਚੀਨ ਨਾਲ ਵੱਧਦਾ ਪ੍ਰੇਮ

ਸੰਜੀਵ ਪਾਂਡੇ

ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਝਟਕਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕੂਟਨੀਤੀ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨੇਪਾਲ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਰੁਖ ਅਜੇ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਝਟਕੇ ਦੇਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਘੁਸਪੈਠ ਦੇ ਸਦਮੇ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਿਆਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਹਰਸ਼ਵਰਧਨ ਢਾਕਾ ਪਹੁੰਚੇ। ਖ਼ਬਰ ਆਈ ਸੀ ਕਿ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਤੀਸਤਾ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਚੀਨ ਤੋਂ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨੇ ਸਿਲਹਟ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦਾ ਟਰਮੀਨਲ ਵਿਸਤਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਇਕ ਚੀਨੀ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਲਈ ਇਹ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਖ਼ਬਰ ਸੀ ਕਿ ਢਾਕਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਦੂਤ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਮਿਲਣ ਲਈ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਧਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇਮਰਾਨ ਖਾਨ ਨੇ ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕੀਤਾ। ਚੀਨ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਗੰਭੀਰ ਯਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਆਖਰਕਾਰ  ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਰਮਿਆਨ ਵਧ ਰਹੀ ਦੂਰੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕੀ ਹੈ? ਕੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਸੋਧ ਕਾਨੂੰਨ (ਸੀਏਏ) ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਾਗਰਿਕ ਰਜਿਸਟਰ (ਐਨਆਰਸੀ) ਕਾਰਨ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੈ? ਕੀ ਅਸਾਮ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਸੱਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਦੱਖਣ ਏਸ਼ੀਆ ਦੀ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ? ਇਹ ਕੁਝ ਗੰਭੀਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹਨ।

ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਬਦਲ ਰਿਹਾ ਰਵੱਈਆ

ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਵੇਖਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੱਡੀ ਹਮਾਇਤੀ ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ 2019 ਵਿਚ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਫਿਰ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਆਈ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸ ਦਾ ਰਵੱਈਆ ਬਦਲਿਆ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਸੀਨਾ ਢਾਕਾ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਦੂਤ ਨੂੰ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਸਿਲਹਟ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦਾ ਟਰਮੀਨਲ ਵਿਸਥਾਰ ਚੀਨੀ ਕੰਪਨੀ ਬੀਜਿੰਗ ਅਰਬਨ ਕੰਸਟ੍ਰਕਸ਼ਨ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਲਈ ਬੁਰੀ ਖ਼ਬਰ ਇਹ ਰਹੀ ਕਿ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਤੀਸਤਾ ਨਦੀ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਚੀਨ ਤੋਂ 1 ਅਰਬ ਡਾਲਰ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤੀਸਤਾ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿਚਕਾਰ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਵਿਵਾਦ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਤੀਸਤਾ ਨਦੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਿੱਕਮ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਰਸਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ। ਚੀਨ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿਚਕਾਰ ਆਰਥਿਕ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਚੀਨ ਲੱਦਾਖ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਚੀਨ ਨਾਲ ਵਧਦੀ ਦੋਸਤੀ ਭਾਰਤ ਲਈ ਇਕ ਗੰਭੀਰ ਚਿਤਾਵਨੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹਸੀਨਾ ਵਿਰੋਧੀ ਬੇਗਮ ਖਾਲਿਦਾ ਜ਼ਿਆ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਚੀਨ ਪੱਖੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੱਟੜ ਹਮਾਇਤੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਖਰਕਾਰ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕਿੱਥੇ ਗ਼ਲਤ ਹੋਈ ਹੈ?

ਸ਼ੇਖ਼ ਹਸੀਨਾ ਦੀ ਭਾਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ

ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਾਲ 2008 ਵਿਚ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਆਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਲੱਕ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਸਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਜਮਾਤ-ਏ-ਇਸਲਾਮੀ ਦੇ ਕਈ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ। ਜਮਾਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਆਗੂ 1971 ਦੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਜੰਗੀ ਅਪਰਾਧਾਂ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਸਨ। ਜਮਾਤ-ਏ-ਇਸਲਾਮੀ ਦਾ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਖਾਲਿਦਾ ਜ਼ਿਆ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨੈਸ਼ਨਲਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਗਠਜੋੜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਮਾਤ-ਏ-ਇਸਲਾਮੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਨਿਵੇਸ਼ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਮਾਤ ਨੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਖ਼ੁਫ਼ੀਆ ਏਜੰਸੀ ਆਈਐਸਆਈ ਨਾਲ ਨੇੜਲੇ ਸੰਬੰਧ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਹੁਣ ਮਾਹੌਲ ਬਦਲਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇਮਰਾਨ ਖਾਨ ਨਾਲ ਫੋਨ ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ। ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸਥਾਈਕਰਨ ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਦਾ ਕੱਟੜ ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ, ਉਹ ਹਸੀਨਾ ਨਾਲ ਤਾਲਮੇਲ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਮਾਤ-ਏ-ਇਸਲਾਮੀ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਨਾਰਾਜ਼ ਸੀ। ਸਾਲ 2016 ਵਿੱਚ, ਜੰਗ ਅਪਰਾਧ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ ਜਮਾਤ-ਏ-ਇਸਲਾਮੀ ਦੇ ਆਗੂ ਮੋਤੀਉਰ ਰਹਿਮਾਨ ਨਿਜ਼ਾਮੀ ਨੂੰ ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਹਦੀ ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ  ਸਥਾਈਕਰਨ ਬਹੁਤ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਐਨ.ਆਰ.ਸੀ. ਅਤੇ ਸੀ.ਏ.ਏ. ਮਾਮਲਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਅਲਪ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੀਤੀਆਂ ਨੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦਰਮਿਆਨ ਦੂਰੀ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਐਨਆਰਸੀ ਅਤੇ ਸੀਏਏ ਜਿਹੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਐਨਆਰਸੀ ਅਤੇ ਸੀਏਏ ਭਾਰਤ ਦੇ ਘਰੇਲੂ ਮਾਮਲੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਸਿਆਸੀ ਲਾਹਾ ਲੈਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਅਸਾਮ ਵਿਚ ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲਾਭ ਮਿਲਿਆ ਵੀ ਹੈ ਪਰ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਘਰੇਲੂ ਫੈਸਲਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਸਬੰਧ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਆਏ ਗ਼ੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਘੁਸਪੈਠੀਆਂ ਨਾਲ ਹੈ। ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੋਹਾਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸਹਿਯੋਗੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਖਰਾਬ ਕਰੋਗੇ? ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵਿਗਾੜੋਗੇ ਜੋ ਇਸਲਾਮਿਕ ਅੱਤਵਾਦ ਅਤੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹਮੇਸ਼ਾ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਖੜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਹਾਲਾਂਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਐਨਆਰਸੀ ਅਤੇ ਸੀਏਏ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮਾਮਲੇ ਹਨ, ਇਸ ਨਾਲ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਨਹੀਂ ਹੋਏਗਾ। ਪਰ ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਜਾਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਐਨਆਰਸੀ ਅਤੇ ਸੀਏਏ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਘਰੇਲੂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।

ਭਾਰਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਸ਼੍ਰਿੰਗਲਾ ਦਾ ਬੰਦਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਦੌਰਾ

ਮਾਰਚ 2020 ਵਿਚ  ਭਾਰਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਸ਼੍ਰਿੰਗਲਾ ਢਾਕਾ ਗਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਐਨਆਰਸੀ ਦਾ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਪਏਗਾ ਪਰ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ 'ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰੇ? ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਜਪਾ ਆਗੂ ਲਗਾਤਾਰ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਐਨਆਰਸੀ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਹੋਵੇਗੀ। ਘੁਸਪੈਠੀਏ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢੇ ਜਾਣਗੇ। ਹੁਣ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਭਾਜਪਾ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰੇ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਦੇ ਬਿਆਨ ’ਤੇ? ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਐਨਆਰਸੀ ਅਤੇ ਸੀਏਏ ਸਬੰਧੀ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਦਸੰਬਰ ਵਿਚ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਏ ਕੇ ਅਬਦੁੱਲ ਮੋਮਿਨ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਅਸਦੁਜ਼ਮਾਨ ਖਾਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਦੌਰਾ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਸੋਧ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰੇਗਾ।

ਚੀਨ ਦਾ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਵਧਦੇ ਰੁਝਾਨ ਪਿਛਲਾ ਕਾਰਨ

ਸਿਰਫ ਦੋ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਰਗੇ ਭਾਈਵਾਲ ਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਨਾ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਐਕਟ ਈਸਟ ਪਾਲਿਸੀ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਖੇਤਰੀ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼-ਭੂਟਾਨ-ਭਾਰਤ-ਨੇਪਾਲ (ਬੀਬੀਆਈਐਨ) ਪਹਿਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨੇ ਇਸ ਵਿਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼-ਚੀਨ-ਭਾਰਤ-ਮਿਆਂਮਾਰ ਆਰਥਿਕ ਗਲਿਆਰਾ(ਬੀਸੀਆਈਐਮ) ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ। ਬਿਮਸਟੇਕ ਫੋਰਮ ਵਿਚ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੀ ਸਰਗਰਮ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਕੂਟਨੀਤੀ ਨੂੰ 2020 ਦੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਨਵੇਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਦੇਖਣਾ ਪਏਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਭੂਗੋਲ ਚੀਨ ਲਈ ਉਨਾ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ। ਚੀਨ ਨੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਸਤੇ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਚੀਨ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਗਵਾਦਰ ਬੰਦਰਗਾਹ ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਚੀਨ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਚੀਨ ਦੀ ਵੱਡੀ ਇੱਛਾ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਚਟਗਾਓਂ ਬੰਦਰਗਾਹ ਨੂੰ ਚੀਨ ਦੇ ਕੁਨਮਿੰਗ ਸ਼ਹਿਰ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਹੈ। ਚਟਗਾਓਂ-ਕੁਨਮਿੰਗ ਸ਼ਾਹਰਾਹ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚੀਨ ਨੇ ਜੋ ਫ਼ੈਸਲੇ ਲਏ ਹਨ ਭਾਰਤ ਉਹਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲਵੇ। ਚੀਨ ਨੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਆਯਾਤ ਕੀਤਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਾਲ ਜ਼ੀਰੋ ਟੈਰਿਫ ਕਲੱਬ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਾਭ ਹੋਵੇਗਾ। ਚਾਈਨਾ ਟੈਰਿਫ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਆਏ 97 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਉਤਪਾਦ ਚੀਨ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਟੈਰਿਫ ਦੇ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਆਉਣਗੇ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਚੀਨ ਜਾਣ ਵਾਲੇ 8256 ਉਤਪਾਦ ਟੈਰਿਫ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।

ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਲਾ ਅੰਤਰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ

ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਗਿਆ ਹੈ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲੋਂ ਪੰਜ ਗੁਣਾ ਛੋਟਾ ਹੈ ਪਰ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲੋਂ ਪੰਜ ਗੁਣਾ ਅੱਗੇ ਹੈ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੱਡੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਚੀਨ ਦੀ ਹਮਲਾਵਰ ਕੂਟਨੀਤੀ ਦਾ ਜਵਾਬ ਭਾਰਤ ਤਾਂ ਹੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ‘ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਕ ਸਮੇਂ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਬਜਟ 100 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਗ੍ਰਾਂਟ ਸੀ। ਅੱਜ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਬਜਟ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿਚ 1974 ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਕਾਲ ਪਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵੀ ਆਤਮ ਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਤਿਆਰ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਬਰਾਮਦ ਵਿਚ ਅੱਜ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼  ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿਚ ਦੂਸਰੇ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੈ। ਅੱਜ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਪੂੰਜੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੂਟਨੀਤੀ ਵਿਚ ਸਥਿਰਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਇਕ ਚੰਗਾ ਗੁਆਂਢੀ ਦੋਸਤ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਕਰਕੇ ਚੀਨ ਕੋਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।