ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਪੁੱਟਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ‘ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀਆਣਾ ਸਾਹਿਬ’

ਸਿੱਖ ਪੰਥ ’ਤੇ ਗੁਜ਼ਰੀਆਂ ਪੋਹ ਦੀਆਂ ਬਰਫੀਲੀਆਂ ਅਤੇ ਠੰਡੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸੁਣਨਾ ਜਿੰਨਾ ਔਖਾ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਔਖਾ ਹੈ ਲਿਖਣਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ’ਚ ਹੱਥਾਂ-ਪੈਰਾਂ ਦਾ ਸੁੰਨ ਹੋ ਜਾਣਾ ਰੁੱਤ ਨਾਲ ਬਦਲਦੀਆਂ ਸਰੀਰਿਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਪਰ ਜੇ ਕਿਤੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਮੁਸੀਬਤ ਆ ਪਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਗੁਜ਼ਰਦੀ ਹੈ, ਕਿਤੇ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗਹੁ ਨਾਲ ਵਾਚਣ ਦੀ ਖੇਚਲ ਕਰਨਾ। ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ ’ਚ ਹੋਈ ਜੰਗ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਜਦੋਂ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪਣੇ ਜਾਨ ਤੋਂ ਪਿਆਰੇ ਫਰਜ਼ੰਦ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਕੇ ਭਾਈ ਸੰਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਿਰ ਕਲਗੀ ਸਜਾ ਕੇ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਲੜਨ ਲਈ ਜੋਸ਼ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦਾ ਠੰਡਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਲਾਡਲੇ ਸਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰ ਕੇ ਵੀ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਨੇ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ। 

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਨਿਹਾਰਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦਸਤਾਰਾਂ ਠੀਕ ਕਰਦੇ, ਇਕ ਤੰਬੂ ਵਿਚ ਦੋਵਾਂ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁੱਤਿਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਕੀਤਾ।

ਰਾਤ ਪਈ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅੱਗੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਫਰਜ਼ੰਦ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਨਿਕਲ ਜਾਵੋ ਤਾਂ ਜਵਾਬ ਮਿਲਿਆ ‘ਤੁਸੀਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਹੋ।’ ਇਕ ਪਾਸੇ ਥੱਕੇ ਅਤੇ ਹਾਰੇ ਹੋਏ 40 ਕੁ ਸਿੰਘ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ 10 ਲੱਖ ਮੁਗਲ ਫੌਜ। ਸਵੇਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ’ਕੱਲਾ-’ਕੱਲਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਤੋਂ ਨਵੇਂ ਮੁਕਾਮ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਆਗੋਸ਼ ’ਚ ਸਮਾ ਗਿਆ।

ਅੱਲਾ ਯਾਰ ਜੋਗੀ ਲਿਖਦਾ ਹੈ:
‘ਬੇਟੋਂ ਕੋ ਸ਼ਹਾਦਤ ਮਿਲੀ ਦੇਖਾ ਜੋ ਪਿਦਰ ਨੇ।।
ਤੂਫਾਂ ਗਮ ਕਾ ਕੀਆ ਦੀਦਾ-ਏ-ਤਰ ਨੇ।।
ਫਰਜ਼ੰਦ ਵਾਰ ਕਿ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ 
‘ਮੁਝ ਪਰ ਸੇ ਆਜ ਤੇਰੀ ਅਮਾਨਤ ਅਦਾ ਹੂਈ
ਬੇਟੋਂ ਕੀ ਜਾਨ ਧਰਮ ਖਾਤਿਰ ਫ਼ਿਦਾ ਹੂਈ।

ਜੰਗ ’ਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵੇਲੇ ਮਾਰੀਆਂ ਤੇਗਾਂ ਨਾਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਥੱਕਣ ਵਾਲਾ ਕਿੱਥੇ ਸੀ। ਹਾਂ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਕਿ ਮਨ ’ਚ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੀ ਥਕਾਵਟ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ ਸੀ। ਤੁਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਰਾਤ ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰਨੀ ਪਈ। ਆਪਣੀ ਬਾਂਹ ਨੂੰ ਹੀ ਅੰਦਰ ਵੱਲ ਘੁਮਾ ਕੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਸਿਰਹਾਣਾ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਮਨ ’ਚ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਕਾਫਲਾ ਨਿਰੰਤਰ ਤੁਰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਹੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਇਸ ਕਠਿਨ ਰਸਤੇ ’ਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਤੁਰਿਆ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਤੇ ਇਹ ਕੌਮ ਖੇਰੂੰ-ਖੇਰੂੰ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਕੌਮ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਖੁਦ ਨੂੰ ਵੀ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦੇਵਾਂਗਾ।’

ਇਨ੍ਹਾਂ ਜੰਗਲਾਂ ’ਚ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਨੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਰੂਹਾਨੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕੀਤੀ-
‘ਮਿਤ੍ਰ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ ਹਾਲੁ ਮੁਰੀਦਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ॥
ਤੁਧੁ ਬਿਨੁ ਰੋਗੁ ਰਜਾਈਆਂ ਦਾ ਓਢਣ
ਨਾਗ ਨਿਵਾਸਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣਾ॥
ਸੂਲ ਸੁਰਾਹੀ ਖੰਜਰੁ ਪਿਆਲਾ
ਬਿੰਗ ਕਸਾਈਆਂ ਦਾ ਸਹਿਣਾ॥
ਯਾਰੜੇ ਦਾ ਸਾਨੂੰ ਸੱਥਰ ਚੰਗਾ
ਭੱਠ ਖੇੜਿਆਂ ਦਾ ਰਹਿਣਾ॥ 1॥

ਅੰਤ ਜੰਗਲਾਂ ’ਚ ਖੋਜਦੇ ਹੋਏ ਭਾਈ ਮਾਨ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮਿਲੇ, ਜਿੱਥੇ ਆਪ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਸਨ। (ਅੱਜ ਕਲ ਇਸ ਥਾਂ ’ਤੇ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨ ਕੰਵਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੁੰਦਰ ਇਮਾਰਤ ਹੈ।)
ਜ਼ਾਲਮ ਮੁਗਲ ਹਲਕਾਏ ਹੋਏ ਫਿਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੋ ਪਠਾਣ ਭਰਾ ਗਨੀ ਖਾਂ ਅਤੇ ਨਬੀ ਖਾਂ, ਜਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਦਰਬਾਰ ’ਚ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਨੌਕਰੀ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ, ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਪਾਲਕੀ ਵਿਚ ਬਿਠਾਇਆ ਅਤੇ ‘ਉੱਚ ਦਾ ਪੀਰ’ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਕੇ ਉੱਥੋਂ ਲੈ ਗਏ। ਮੁਗਲ ਦਿਲਾਵਰ ਖਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਲਿਆ ਅਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਪਲੰਘ ’ਤੇ ਕੌਣ ਹੈ, ਜਵਾਬ ਮਿਲਿਆ ‘ਇਹ ਸਾਡੇ ਉੱਚ ਦੇ ਪੀਰ ਹਨ। ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਦੇ ਦਿਲਾਵਰ ਖਾਂ ਨੇ ਸ਼ੱਕ ਪੈਣ ’ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੀਰ ਸਾਹਿਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਖਾਣਾ ਖਾ ਕੇ ਜਾਣ, ਜਿਸ ’ਤੇ ਭਾਈ ਗਨੀ ਖਾਂ ਤੇ ਨਬੀ ਖਾਂ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪੀਰ ਜੀ ਦਾ ਅੱਜ ਪੱਕਾ ਰੋਜ਼ਾ ਹੈ ਪਰ ਅਸੀਂ ਖਾ ਲਵਾਂਗੇ। ਦਿਲਾਵਰ ਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸ਼ੱਕ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਨੂਰਪੁਰ ਤੋਂ ਸੱਯਦ ਪੀਰ ਕਾਜ਼ੀ ਨੂੰ ਵੀ ਬੁਲਾ ਲਿਆ। ਦਿਲਾਵਰ ਖਾਂ ਨੇ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਜੰਗ ’ਚ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਉੱਚ ਦੇ ਪੀਰ ਅੱਗੇ 500 ਅਸ਼ਰਫੀਆਂ ਦੀ ਭੇਟ ਕਰਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਦਿਲਾਵਰ ਖਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਉੱਚ ਦੇ ਪੀਰ ਹਨ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਗੇ 500 ਅਸ਼ਰਫੀਆਂ ਰੱਖ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮੰਨਤ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ।

ਆਲਮਗੀਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਕੌਤਕ ਰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਭਾਈ ਨਗਾਹੀਆ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਘੋੜੇ ’ਤੇ ਬੈਠ ਗਏ ਅਤੇ ਰਾਏਕੋਟ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ। ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਿਆ, ਰਾਏ ਕੱਲੇ ਦਾ ਚਰਵਾਹਾ ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਮੱਝਾਂ ਚਾਰਨ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਨੂਰੇ ਕੋਲੋਂ ਦੁੱਧ ਛਕਿਆ। ਰਾਇ ਕੱਲਾ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਰਾਇ ਨੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਦਾਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੇਵਾ ਬਖਸ਼ੋ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਰਹੰਦ ਤੋਂ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਮੰਗਵਾਓ। ਰਾਏ ਕੱਲਾ ਨੇ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਨੂਰੇ ਨੂੰ ਸਰਹੰਦ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨੂਰਾਂ ਕੋਲ ਭੇਜਿਆ।

ਸਰਹੰਦ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਨੂਰਾ ਮਾਹੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਨੂਰਾਂ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਬਾਰੇ ਦੁੱਖ ਭਰੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦੱਸੀ। ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਨਾ ਕਬੂਲਣ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿਸੇ ਨੇ ਹਮਦਰਦੀ ਦਾ ਹਾਅ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਨਹੀਂ ਮਾਰਿਆ। ਤਦ ਨੂਰੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਵਿਚ ਹਾਅ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਨਵਾਬ ਮਾਲੇਰਕੋਟਲਾ ਨੇ ਮਾਰਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਸੂਮਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਇੰਨੀ ਵੱਡੀ ਸਜ਼ਾ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਨਵਾਬ ਸਰਹੰਦ ਨੇ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਵਿਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪਾ ਗਏ ਸਨ।

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਤੀਰ ਦੀ ਨੋਕ ਨਾਲ ਕਾਹੀ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਪੁੱਟੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਤੋਂ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਪੁੱਟੀ ਗਈ। ਰਾਏ ਕੱਲੇ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਤਲਵਾਰ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਸਾਗਰ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤਾ। ਅੱਜਕਲ ਉਸ ਅਸਥਾਨ ’ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟਾਹਲੀਆਣਾ ਸਾਹਿਬ ਸੁਸੋਭਿਤ ਹੈ।

ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਆਨੰਦ