ਨਾਟ ਆਊਟ...!

ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ, ਜੋ ਅੰਪਾਇਰਿੰਗ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖੀ ਗਲਤੀਆਂ ਨੂੰ ਘਟਾ ਸਕਦੀ ਹੈ! ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਗਲਤੀ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣਾ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਕ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ, ਮਨੁੱਖੀ ਗਲਤੀ ਹੀ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ! ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਮੇਰੇ ਇਕ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਸਿਗਨਲ ’ਤੇ ਇਕ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਪੁਲਸ ਵਾਲੇ ਨੇ ਰੋਕ ਲਿਆ। “ਬੌਬ!” ਉਸ ਨੇ ਫ਼ੋਨ ’ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਚੀਕਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਸਹੁੰ ਖਾਂਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਸਿਗਨਲ ਨਹੀਂ ਤੋੜਿਆ, ਪੁਲਸ ਵਾਲਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੈਸੇ ਕਮਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ!” “ਮੈਨੂੰ ਪੁਲਸ ਵਾਲੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਿਓ!” ਮੈਂ ਕਿਹਾ। ‘‘ਤੁਸੀਂ ਇੰਨਾ ਹੰਗਾਮਾ ਕਿਉਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ।’’ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਨੇ ਫ਼ੋਨ ’ਤੇ ਹੱਸ ਕੇ ਕਿਹਾ, ‘‘ਬੱਸ ਉਸ ਨੂੰ ਕਹੋ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਪੰਜ ਸੌ ਰੁਪਏ ਦੇਵੇ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਣ ਦੇਵਾਂਗੇ।’’ “ਨਹੀਂ!” ਮੈਂ ਚੀਕਿਆ, “ਸਿਗਨਲ ’ਤੇ ਕੈਮਰਾ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਫੁਟੇਜ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਦੇਖਾਂਗੇ!” “ਸਰ।” ਪੁਲਸ ਵਾਲੇ ਨੇ ਅਚਾਨਕ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, “ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਣ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ!” ਮਾਮਲਾ ਇਕ ਪਲ ਵਿਚ ਹੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ।

ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅੱਗੇ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ-ਇਕ ਧਾਰਮਿਕ ਟਰੱਸਟ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ, ਇਕ ਆਦਮੀ ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਡੂੰਘੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਦੁਨੀਆ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਟਰੱਸਟ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਦੇ ਹੋਏ ਫੜਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਪਾਦਕ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਵੀ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮਨ ਬਦਲ ਲਿਆ, ‘‘ਮੈਂ ਅਸਤੀਫਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ!’’ ਉਸ ਨੇ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਚੁੱਪਚਾਪ ਆਪਣੇ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਕਿਹਾ।

‘‘ਠੀਕ ਹੈ।’’ ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਬਸ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿਓ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਮੀਟਿੰਗ ਅਜਿਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਈਪੈਡ ਜਾਂ ਫ਼ੋਨ ’ਤੇ ਸਭ ਕੁਝ ਰਿਕਾਰਡ ਨਾ ਕਰਾਂ!’’ ਉਸ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮੈਂ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿਚ ਵਾਪਰੀ ਹਰ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਹਰ ਮੀਟਿੰਗ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਧਾਰਮਿਕ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਧਰਮਨਿਰਪੱਖ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ‘ਮਨੁੱਖੀ ਗਲਤੀ’ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ!

“ਨਹੀਂ।” ਕੁਝ ਕਮੇਟੀ ਮੈਂਬਰ ਚੀਕਦੇ ਹਨ, “ਇਹ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ!” ਅਤੇ ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਚੁੱਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰ ਮੈਨੂੰ ਕਿਹਾ, ‘‘ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਵੀ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ!’’ ‘‘ਮੈਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ।’’ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਹੌਲੀ ਜਿਹੀ ਕਿਹਾ, ‘‘ਮੈਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਖਿੱਚੀਆਂ ਹਨ!’’ ‘‘ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਡਿਜੀਟਲ ਫੋਟੋਆਂ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ ਵਲੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ!’’ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ। ‘‘ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ।’’ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ‘‘ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕੈਮਰੇ ਨਾਲ ਖਿੱਚੀਆਂ!’’

ਲੜਾਈ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗੀ। ਅਸੀਂ ‘ਮਨੁੱਖੀ ਗਲਤੀ’ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਢਾਲ ਵਜੋਂ ਰੱਖਣ ਲਈ ਲੜਾਂਗੇ, ਪਰ ਇਹ ਇਕ ਹਾਰਨ ਵਾਲੀ ਲੜਾਈ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕ੍ਰਿਕਟ ਬੋਰਡ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ! ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਪਿਛਲੇ ਕਾਲਮ ਵਿਚ ਦੱਸਿਆ ਸੀ, ਇਕ ਸਕੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨੇ ਇਕ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਅਦਾਇਗੀ ਰੋਕ ਦਿੱਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜ਼ਰਾ ਸੋਚੋ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਜੇਕਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਸ ਰਕਮ ’ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਡਰ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ, ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਫੜਿਆ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਹਾਂਗੇ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਦੁਨੀਆ ਚੀਕ ਰਹੀ ਹੈ, ‘‘ਕਿਵੇਂ!’’ ਪਰ ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ‘ਭੁੱਖਮਰੀ ਸੂਚਕ ਅੰਕ’, ‘ਗਰੀਬੀ ਸੂਚਕ ਅੰਕ’, ‘ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ’ ਅਤੇ ‘ਧਰਮ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ’ ’ਚ ਕਿੱਥੇ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਾਂ। ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ‘‘ਨਾਟ ਆਊਟ...!’’ ਚੀਕਦੇ ਹਾਂ।

-ਰਾਬਰਟ ਕਲੀਮੈਂਟਸ