ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਵਿਵਾਦ: ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ, ਲੱਦਾਖ, ਡੇਪਸਾਂਗ ਅਤੇ ਫਿੰਗਰ ਏਰੀਆ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਕਿੰਨਾ ਜਾਣਦੇ ਹੋ?

ਲੱਦਾਖ ਆਪਣੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਸੰਘਣੀ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਤੋਂ ਇਹ ਖੇਤਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਾਲੇ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਰਚਾ ਵਿਚ ਹੈ।

ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਲੱਦਾਖ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਭੂਗੋਲਿਕ ਢਾਂਚਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਪਹਾੜੀ ਲੜੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਝੀਲਾਂ, ਬਰਫ਼ ਨਾਲ ਢੱਕੇ ਪਹਾੜ ਅਤੇ ਤੰਗ ਰਸਤੇ ਹਨ।

ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਾਲੇ ਮੌਜੂਦਾ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਮਝੇ ਬਿਨਾਂ ਸਮਝਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ।

ਇਹਵੀ ਪੜ੍ਹੋ

• ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਵਿਵਾਦ: ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀਆਂ ਦੀ ਝੜਪ ਬਾਰੇ ਫੈਲੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਸੱਚੀਆਂ
• India China Border: ਪਰਮਾਣੂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਪੱਥਰਾਂ ਤੇ ਰਾਡਾਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਦੇ ਕੀ ਅਰਥ
• ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿੱਲਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਰਾਡਾਂ ਨਾਲ ਮਾਰਨ ਬਾਰੇ ਚੀਨ ਨੇ ਕੀ ਕਿਹਾ
• ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਹੱਲ ਬਾਰੇ ਭਾਰਤ ''ਚ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਲਾਹਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ

ਤਿੱਬਤ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਗਿਆ?

ਕਰੋੜਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਨਯੋ ਟੇਥੀਸ ਸਾਗਰ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਜਿਸ ਤੱਟ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਨੂੰ ਅੱਜ ਤਿੱਬਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਭਾਰਤੀ ਪਲੇਟ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਸਥਿਤ ਇਕ ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾ ਵਾਡੀਆ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਜੀਓਲੌਜੀ (ਡਬਲਯੂ.ਐੱਚ.ਜੀ.) ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰਦੀਪ ਸ਼੍ਰੀਵਾਸਤਵ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਭਾਰਤੀ ਪਲੇਟ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਅਨ ਪਲੇਟ (ਮੌਜੂਦਾ ਤਿੱਬਤ) ਨਾਲ ਇਸਦੀ ਟੱਕਰ ਹੋਰ ਸਮਾਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਰਗੀ ਸੀ।"

ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਇੰਡੀਅਨ ਪਲੇਟ ਹੇਠਾਂ ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸਾਰਾ ਸਮੁੰਦਰ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਫੈਲ ਗਿਆ। ਝੀਲਾਂ ਅਤੇ ਨਦੀਆਂ ਜੋ ਅਜੇ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੋਈ।

ਸ਼੍ਰੀਵਾਸਤਵ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਇਸ ਟੱਕਰ ਨੇ ਸਭ ਕੁਝ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਹਿਮਾਲਿਆਈ ਪਰਬਤ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਮੌਨਸੂਨ ਦੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਰੁਕ ਗਈਆਂ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਹਰਾ ਭਰਾ ਲਦਾਖ, ਇੱਕ ਸੁੱਕੇ ਅਤੇ ਬੇਹੱਦ ਠੰਡੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਮੀਂਹ ਹੁਣ ਪਹਾੜਾਂ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। "

ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਟੱਕਰ ਜਾਂ ਟਕਰਾਅ ਹੀ ਇਸਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਲੱਦਾਖ ਅਜੇ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਟਕਰਾਅ ਦਾ ਹੀ ਖੇਤਰ ਹੈ.

ਇਹ ਇਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭੂਗੋਲਿਕ ਘਟਨਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਆਓ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵੇਖੀਏ।

ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਦਲ ਗਏ ਖਿਡਾਰੀ

ਲੱਦਾਖ ''ਤੇ 1834 ਵਿਚ ਡੋਗਰਾ ਯੋਧਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਫੈਲੇ ਸਿੱਖ ਸਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।

''ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ'' ਵਿਚ ਕ੍ਰਿਸਟੋਫਰ ਸੈਨਡੇਨ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਲੱਦਾਖ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਬੱਕਰੀਆਂ ਤੋਂ ਉੱਨਣ ਵਾਲੇ ਉੱਨ ਦੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਣ ਕਰਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਿੱਤੀ।

ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਤਿੱਬਤੀ-ਚੀਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਗੁਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1842 ਵਿਚ ਇਸ ਉੱਤੇ ਮੁੜ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜਦੋਂ ਉਹ 1846 ਵਿਚ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਬਣਿਆ, ਉਸਨੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦਾ ਇਕ ਅਟੁੱਟ ਅੰਗ ਬਣਾਇਆ।

101 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਜੰਗ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ।

1950 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਵਿਚਕਾਰ ਕੋਈ ਸਹਿਮਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ।

ਆਖ਼ਰ ਕਿੰਝ ਦਾ ਹੈ ਲਦਾਖ?

ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਤੋਂ, ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਡੇਪਸਾਂਗ, ਦੌਲਤ ਬੇਗ ਓਲਡੀ (ਡੀਬੀਓ), ਗਲਵਾਨ, ਪੈਨਗੋਂਗ ਸੋ, ਫਿੰਗਰ ਏਰੀਆ ਅਤੇ ਡੈਮਚੋਕ ਸਮੇਤ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸੋਚਿਆ ਹੈ ਕਿ ਲੱਦਾਖ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਸਦਾ ਹੈ?

ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਚੀਨ-ਭਾਰਤੀ ਸਰਹੱਦੀ ਲਾਈਨ ਜਾਂ ਐਕਚੁਅਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ (ਐਲਏਸੀ ਜਾਂ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ) ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਦਾਅਵੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਇਸਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।

ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਐਸ ਕੇ ਪਤਿਆਲ, ਜੋ ਸਾਲ 2018 ਵਿੱਚ ਡਿਪਟੀ ਚੀਫ਼ ਆਫ਼ ਆਰਮੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋਏ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੱਦਾਖ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਸਮਝ ਹੈ।

Click here to see the BBC interactive

ਪਤਿਆਲ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, "ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਭਾਰਤੀ ਸਰਹੱਦ'' ਤੇ ਖੜੇ ਹੋ ਕੇ ਚੀਨ ਵੱਲ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹੋ ਤਾਂ ਪੂਰਬੀ ਲੱਦਾਖ ਇਕ ਕਟੋਰੇ ਵਰਗਾ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ। ਤੁਹਾਡੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਕਾਰਾਕੋਰਮ ਦਰਰੇ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਚੋਟੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡੀਬੀਓ ਅਤੇ ਫਿਰ ਗਲਵਾਨ ਖੇਤਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਤਲ ''ਤੇ ਪੈਨਗੋਂਗ ਝੀਲ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਸੱਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋ, ਇਹ ਸਾਰੇ ਉਚਾਈ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਡੈਮਚੋਕ ਤੱਕ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਗਭਗ ਸਮਤਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਡੈਮੋਕੋਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਚਾਈ ਦੁਬਾਰਾ ਵੱਧਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਕਟੋਰੇ ਵਰਗੀ ਸ਼ਕਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।"

ਪਤਿਆਲ ਨੇ ਲੇਹ ਵਿਖੇ ਸੈਨਾ ਦੇ 14 ਵੇਂ ਕੋਰ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ਦਾ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗਠਨ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੋਵਾਂ ਤੋਂ ਖੇਤਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਇਸ ਮੁੱਢ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ।

ਲੱਦਾਖ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਵਿਚ ਕੀ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਹਨ?

ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਪਤਿਆਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਪੂਰਬੀ ਲੱਦਾਖ ਵਿਚ ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ ਸਿਆਚਿਨ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਜਿੰਨੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਡੀਬੀਓ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਰਦੀਆਂ ਜਾਂ ਗਰਮੀਆਂ ਹੋਣ, ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਮਿੰਟਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮੇਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ''ਚ ਖੜੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਹਵਾ ਅਤੇ ਠੰਢ ਤੁਹਾਨੂੰ ਟਿਕਣ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ। "

ਪਤਿਆਲ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, "ਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰ ਘੱਟ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਸਕਰ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ।"

ਕੀ ਲੱਦਾਖ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ?

ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਡੀ.ਐੱਸ. ਹੁੱਡਾ ਇਸ ਖੇਤਰ ਲਈ ''ਧੋਖੇਬਾਜ਼'' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਪਰ, ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ ਹੈ?

ਹੁੱਡਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਡੇਪਸਾਂਗ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਹੀ ਲੈ ਲਓ। ਉਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ''ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਇਹ ਹੋਰ ਸਮਤਲ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਾਂਗ ਹੈ, ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਉਥੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਉਚਾਈ ਲਗਭਗ 16,000 ਤੋਂ 17,000 ਫੀਟ ਹੈ।"

ਡੇਪਸਾਂਗ ਦੇ ਮੌਦਾਨ ਦੋਸਤਾਨਾ ਹਨ

ਡੀਬੀਓ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਅਡਵਾਂਸ ਲੈਂਡਿੰਗ ਗਰਾਉਂਡ (ਏ ਐਲ ਜੀ) ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਨੇ ਡੀਬੀਓ ਨੂੰ 16,300 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ''ਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਹਵਾਈ ਪੱਟੀ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।

ਪਿਛਲੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਏਅਰ ਫੋਰਸ ਨੇ ਇੱਥੇ ਹਾਈ-ਵਿਜ਼ਿਬਿਲਿਟੀ ਲੈਂਡਿੰਗ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਦਿਖਾਈ ਹੈ.

ਜਨਰਲ ਹੁੱਡਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਜਿਹੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਨਦੀ ਤੰਗ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਘਾਟੀ ਵੀ ਤੰਗ ਹੈ। ਹੋਰ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਜਾਣ ''ਤੇ ਸਿੰਧ ਘਾਟੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੰਧ ਇਕ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਤੌਰ ''ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਨਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਘਾਟੀ ਵੀ ਚੌੜੀ ਹੈ। ਡੈਮਚੋਕ ਇੱਥੋਂ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।"

ਹੁੱਡਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਇਹ ਸਧਾਰਣ ਪਹਾੜ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਉੱਚਾ ਉੱਠਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੈਨਗੋਂਗ ਸੋ ਝੀਲ ਵੱਲ ਦੇਖੋ। ਇਸਦੀ ਉਚਾਈ 14,000 ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ। ਕਾਰਗਿਲ ਵਿਚ, ਕੁਝ ਥਾਵਾਂ ''ਤੇ ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਘੁਸਪੈਠੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਉਚਾਈ ਸੀ। ਝੀਲ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਪਾਸੇ ਫਿੰਗਰਜ਼ ਕੰਪਲੈਕਸ ਹੈ. ਨੰਗੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ, ਉਹ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਚਟਾਨਾਂ ਅਤੇ ਚੋਟੀਆਂ ਵਰਗੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਚਾਈ ਝੀਲ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਹੈ।"

ਐਲਏਸੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦਾ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਕੀ ਹੈ?

ਹੁੱਡਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ (ਚੀਨੀ) ਪਾਸੇ, ਤਿੱਬਤ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਸਮਤਲ ਹੈ। ਪਰ, ਕੱਦ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਹੈ।"

ਫਿੰਗਰ ਏਰਿਆ ਨਾਮ ਕਿਵੇਂ ਪਿਆ?

ਜਨਰਲ ਪਤਿਅਲ ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ''ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਝੀਲ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਕੰਢੇ ''ਤੇ ਰਿਜ਼ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਝੀਲ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਝੀਲ ''ਤੇ ਪੈਟਰੋਲਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਉਭਰੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਵਰਗੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਅੱਠ ਉਂਗਲਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।"

"ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1 ਤੋਂ 8 ਫਿੰਗਰਸ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਫਿੰਗਰ 4 ਤੱਕ ਸਾਡੀ ਸੜਕ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੜਕ ਫਿੰਗਰ 8 ਤੱਕ ਹੈ। ਫਿੰਗਰ 4 ਤੋਂ 8 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਖੇਤਰ ਜੀਪ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਪਰ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ''ਤੇ ਵਿਵਾਦ ਹੈ, ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਉਣ ਦੀ ਇਜ਼ਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਉੱਥੇ ਆਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। "

ਪਰ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੋਵੇਂ ਇਕੋ ਗੱਲ ''ਤੇ ਸਹਿਮਤ ਹਨ। ਹੁੱਡਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੋਵੇਂ ਇਸ ਨੂੰ ਫਿੰਗਰ ਏਰੀਆ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਚਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।"

• ਦਵਾਈ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਕੋਵਿਡ-19 ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ''ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ'' ਹਨ
• ‘ਨਾ ਘਰ ਹੈ ਨਾ ਕੰਮ, ਕੀ ਕਰਾਂਗੇ ਇੱਥੇ ਰਹਿ ਕੇ? ਪੈਦਲ ਤੁਰੇ ਹਾਂ ਕਦੇ ਤਾਂ ਘਰੇ ਪਹੁੰਚਾਂਗੇ''
• ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ: ਰੈੱਡ ਜ਼ੋਨ, ਗ੍ਰੀਨ ਜ਼ੋਨ ਅਤੇ ਔਰੈਂਜ ਜ਼ੋਨ ਕਿਵੇਂ ਤੈਅ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ

---

ਇਹ ਵੀਡੀਓ ਵੀ ਦੇਖੋ

https://www.youtube.com/watch?v=9ZvZ8PayzuQ&t=3s

https://www.youtube.com/watch?v=sjnU8621zI0&t=13s

https://www.youtube.com/watch?v=F13fQky3wFM&t=114s

(ਬੀਬੀਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ FACEBOOK, INSTAGRAM, TWITTERਅਤੇ YouTube ''ਤੇ ਜੁੜੋ।)

!function(s,e,n,c,r){if(r=s._ns_bbcws=s._ns_bbcws||r,s[]r]||(s[]r+"_d"]=s[]r+"_d"]||[]],s[]r]=function(){s[]r+"_d"].push(arguments)},s[]r].sources=[]]),c&&s[]r].sources.indexOf(c)<0){var t=e.createElement(n);t.async=1,t.src=c;var a=e.getElementsByTagName(n)[]0];a.parentNode.insertBefore(t,a),s[]r].sources.push(c)}}(window,document,"script","https://news.files.bbci.co.uk/ws/partner-analytics/js/fullTracker.min","s_bbcws");s_bbcws(''syndSource'',''ISAPI'');s_bbcws(''orgUnit'',''ws'');s_bbcws(''platform'',''partner'');s_bbcws(''partner'',''jagbani'');s_bbcws(''producer'',''punjabi'');s_bbcws(''language'',''pa'');s_bbcws(''setStory'', {''origin'': ''cps'',''guid'': ''7ee5c184-074f-4908-8058-8b59c8c2bb7a'',''assetType'': ''STY'',''pageCounter'': ''punjabi.international.story.53210904.page'',''title'': ''ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਵਿਵਾਦ: ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ, ਲੱਦਾਖ, ਡੇਪਸਾਂਗ ਅਤੇ ਫਿੰਗਰ ਏਰੀਆ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਕਿੰਨਾ ਜਾਣਦੇ ਹੋ?'',''author'': ''ਜੁਗਲ ਪੁਰੋਹਿਤ'',''published'': ''2020-06-28T14:59:20Z'',''updated'': ''2020-06-28T14:59:20Z''});s_bbcws(''track'',''pageView'');