ਵੰਡ 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨੀ

72 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ’ਤੇ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਗਾਥਾਵਾਂ ਹਨ। ਵਿਛੜੇ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀਦਾਰਿਆਂ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਹੈ। ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਬਜ਼ੁਰਗ ਆਪਣੀ ਖੁੱਸੀ ਹੋਈ ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਕਰਦੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਪਿਆਰੇ ਹੋ ਗਏ। ਮੁਹੱਬਤੀ ਸਾਂਝਾਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਿਆਸਤ ਤੋਂ ਪਾਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹਨ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਨੂੰ ਜਾਈਏ ਤੇ ਬਟਾਲਾ ਟੱਪ ਕੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਪਿੰਡ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਵੱਡੇ ਘੁੰਮਣਾ। ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਘੁੰਮਣ ਕਲਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਦੋ ਵੱਡੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਜਥੇਦਾਰ ਮੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ, ਜਿਹੜੇ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਇਲਪੁਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਚੱਕ 70 ਤੋਂ ਆਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਸਤਕੋਹੇ ਲਿਆ ਕੇ ਵਸਾਇਆ। ਪਿੰਡ ਸਤਕੋਹੇ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਾਂਦੀ ਸੜਕ ’ਤੇ ਪਿੰਡ ਘੁੰਮਣ ਕਲਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਸਨ।

-ਜਥੇਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ !

97 ਸਾਲ ਦੇ ਬਾਪੂ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਨੇ ਕੰਨ ਵਿਚ ਸੁਣਨ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਲਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਪੇਸ ਮੇਕਰ ਪਿਆ ਹੈ। ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਦੇ ਪੇਸਮੇਕਰ ਦਿਲ ਵਿਚ ਅਜੇ ਵੀ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਧੜਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਬਚਪਨ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਿਰੰਤਰ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ, ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ, ਜੈਤੋ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਵੰਡ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਾਂਝੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਾਹ ਹਨ।

ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰੂਹਾਨੀ ਧਰਤੀ : ਬਾਪੂ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਉਸ ਪਾਕ ਧਰਤੀ ’ਤੇ 1947 ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਕਦੀ ਵੀ ਨਫ਼ਰਤੀ ਗੱਲਾਂ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀਆਂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਲਾਂਘਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਰਹੱਦਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਬੰਦਾ ਸਮਝਣ ਦੀ ਜਾਚ ਸਿਖਾਏਗਾ। ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦੀ ਧਰਤੀ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਦੀ ਟਕਸਾਲ ਨਿਕਲੀ। ਇੱਥੋਂ ਸੱਤਾ ਤੇ ਬਲਵੰਤ ਨੇ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਇੱਥੋਂ ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਮਨ ਦੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਉਕਰਿਆ।

35 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਪੈਦਲ ਸਫਰ : 1922 ਵਿਚ ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਲਾਇਕ ਬੱਚਾ ਸਾਂ। ਬਾਬਾ ਆਇਆ ਸਿੰਘ ਰਿਆੜਕੀ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ 1920 ਵਿਚ ਬਣ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਐਕਟ 1925 ’ਚ ਲਾਗੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਮਹੰਤਾਂ ਤੋਂ ਛੁਡਾ ਲਏ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਪੰਥ ਵਿਚ ਮਹਾਨ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਹੱਥ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੁਰਜ ਸਾਹਿਬ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਧਾਰੀਵਾਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਨ। ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਚਿੱਠੀ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਉਸ ਚਿੱਠੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮੈਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਮੇਰੀਆਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ : 27 ਮਈ 1941 ਨੂੰ ਮੈਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਵੱਖਤੇ ਉਠਾਇਆ ਅਤੇ ਲੜ ਰੋਟੀ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਘੁੰਮਣ ਕਲਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਲ 35 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਸਫਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਇੱਥੇ ਮੈਨੇਜਰ, ਸਟੋਰ ਕੀਪਰ, ਖ਼ਜ਼ਾਨਚੀ, ਦੋ ਸੇਵਾਦਾਰ, ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਇਕ ਸਹਾਇਕ ਸਿੰਘ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਸਟੋਰ ਕੀਪਰ ਅਤੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨਚੀ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਪੋਸਟਾਂ ਖਾਲੀ ਸਨ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਹੜੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਔਖੀ ਹੈ, ਉਹ ਸੇਵਾ ਮੈਨੂੰ ਦੇ ਦਿਓ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਖੇਤ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਬਲਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਖੁਦ ਸੇਵਾਦਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਉਦੋਂ 18-19 ਸਾਲ ਦਾ ਨੌਜਵਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਕਾ ਬਾਗ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਵਾਲੀਬਾਲ ਦਾ ਨੈੱਟ ਲਾਇਆ ਸੀ। ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ, ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਸਿਹਤ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਮੱਲ ਅਖਾੜੇ ਸਜਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਸਾਡਾ ਵਾਲੀਬਾਲ ਖੇਡਣਾ ਕੁਝ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ।

ਗੁੱਲੂ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮੰਡੀ ਸਿਆਲਕੋਟ : ਸੱਤ ਜੋੜੀਆਂ ਬਲਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਚਾਰ ਬਲਦ ਮਰ ਗਏ। ਸਿਆਲਕੋਟ ਗੁੱਲੂ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮੰਡੀ ਲੱਗਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਪੋਠੋਹਾਰ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਬਲਦ, ਮੁਲਤਾਨ ਮਿੰਟਗੁਮਰੀ ਦੀਆਂ ਮੱਝਾਂ, ਸਿੰਧ ਦੇ ਊਠ ਅਤੇ ਘੋੜੀਆਂ ਵਿਕਣ ਲਈ ਆਉਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਚਾਰ ਬਲਦ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਖਰੀਦੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਜੋੜੀ 110 ਰੁਪਏ ਦੀ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਜੋੜੀ 85 ਰੁਪਏ ਦੀ ਸੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਬਲਦ ਖਰੀਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀਰਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਨਾਮ ’ਤੇ ਉੱਪਰਲੇ 10 ਅਤੇ 5 ਰੁਪਏ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਗੋਲਕ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਰਸੀਦ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।

ਆਖ਼ਰੀ ਪੈਂਡਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ : ਮੈਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ 1941 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1943 ਤੱਕ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਅਗਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ । ਵੰਡ 1947 ਦੇ ਵੇਲੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹਾਲਾਤ ਉਹੋ ਜਿਹੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਲੋਕ ਆਪਸੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਭੁੱਲ ਕੇ ਨਫ਼ਰਤਾਂ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਮੈਂ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ 1947 ਵਿਚ ਗਿਆ। ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਉੱਥੇ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਰ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਗਿਆ ਸੀ।

ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ : ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇਸ ਦੌਰ ਦੇ ਅੰਦਰ 550ਵੇਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਮੌਕੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਪਸ ’ਚ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਟੇਜਾਂ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਇਤਫਾਕ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਮੈਂ ਐੱਮ.ਐੱਲ.ਏ. ਬਣਿਆ, ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਕਾਂਗਰਸ ਅਕਾਲੀ ਗੱਠਜੋੜ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਉਮੀਦਵਾਰ ਸਾਂ। ਸਾਡੀ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਪਾਰਟੀ ਭਾਰਤੀ ਜਨਸੰਘ ਸੀ ਜੋ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਬਣੀ। ਜਥੇਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ 1957 ਲੈ ਕੇ 1962 ਤੱਕ ਮਾਝੇ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਲਾਂਘਾ : ਜਥੇਦਾਰ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਲਾਂਘਾ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੇ ਲਈ ਇਕ ਮਿਸਾਲ ਹੈ। ਇਸ ਮਿਸਾਲ ਨੂੰ ਸਹੇਜਣਾ, ਇਸ ਲਾਂਘੇ ਮਾਰਫਤ ਮੁਹੱਬਤੀ ਸਾਂਝਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗੂੜ੍ਹਾ ਕਰਨਾ, ਸਾਡਾ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਫ਼ਰਜ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਮੁਹੱਬਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

–ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਹਲੋਂ