ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ

ਜਦ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜੇ ਦੀ 400 ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਦੇਸ਼ -ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਮਾਰੋਹ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੰਸਦ ਨੇ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਿਨ ਦਾ ਸੈਸ਼ਨ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।

ਇਹ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਰੋਨਾ ਮਹਾਮਾਰੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਅਜੇ ਵੀ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜੀਵਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਦੋਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬੇਲਾਗ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਚਾਪਲੂਸੀ, ਇਲਜ਼ਾਮ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੁਨਿਆਵੀ ਸੁੱਖਾਂ ਵਰਗੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੱਚ ਦੇ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਸਬੰਧੀ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕੇਵਲ ਉਦੋਂ ਹੀ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਸਵੈ-ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸੱਚਮੁੱਚ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਹਉਂਮੈ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿਓ ਅਤੇ ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ, ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ ਅਤੇ ਲਾਲਸਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਦਾ ਮਾਰਗ ਵੀ ਦਿਖਾਇਆ। ਦੁੱਖ, ਖੁਸ਼ੀ, ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਸਭ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ, ਦੋਸ਼ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਖੋਜ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰਧਾਂਲੂਆਂ ਨੂੰ ਲਾਲਚ, ਇੱਛਾ ਅਤੇ ਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਦਿਖਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮਤਾ ਦਾ ਮਾਰਗ ਸਿਖਾਇਆ ਸੀ।

ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ, "ਜਿਹੜਾ ਆਪਣੀ ਹਉਂਮੈ 'ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵੇਖਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ (ਜਿਉਂਦੇ ਹੋਏ ਆਜ਼ਾਦ ਹੈ)।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਚੱਲ ਪਏ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਖੁਸ਼ ਰਹਿਣ ਕਿਉਂਕਿ ਸਭ ਕੁਝ ਪਰਮਾਤਮਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ–ਅਮਨ ਅਮਾਨ ਵਾਲਾ, ਸੱਚ ਤੇ ਦਸਾਂ ਨੂੰਹਾਂ ਦੀ ਕਿਰਤ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਹੀ ਸਮੇਲ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ।

ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਨਿਰਾਸ਼ ਨਾ ਕਰੋ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਛੱਡੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੁਸੀਂ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰੋ, ਪਰ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾ ਗੁਆਓ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ, ਜੋ ਕਿ ਕਮਜ਼ੋਰਾਂ ਲਈ ਦਿਆਲੂ ਮੁਕਤੀਦਾਤਾ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਸੀ।

ਗੁਰੂ ਨੇ ਸਰਵ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਦੀ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਜੁੜਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਉਸਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਦਰ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਬਕਾਲਾ ਵਿਖੇ 26 ਸਾਲ 9 ਮਹੀਨੇ ਅਤੇ 13 ਦਿਨ ਬਿਤਾਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਤਾਂ ਦੇ  ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ । ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋਣ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।

ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਸੁਹਾਵਣਾ ਸ਼ਹਿਰ ਰੂਪਨਗਰ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। 

ਸਮਰਾਟ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭੈੜੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵੇਖਿਆ। ਉਹ ਬੇਰਹਿਮ ਸੀ ਅਤੇ ਗੱਦੀ ਲੈਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਹੀ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਭੁੱਖਾ ਰੱਖਿਆ।

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਮੁਸਲਿਮ ਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ-ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਖ਼ਤਰਾ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੇਆਮ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ ਸਮਾਜ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਨਿਰਭੈ ਹੋਵੋ, ਉਹ ਜੋ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਡਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਸੱਚੀ ਬੁੱਧੀ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 
 

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਦਿੱਲੀ ਬੁਲਾਇਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਹੁੰਚੇ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ "ਆਪਣੀ ਆਸਥਾ ਛੱਡ ਕੇ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ" ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਰਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰਵਾ ਕੇ ਦਿਖਾਵੇ।

ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਤੱਕ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਏ। ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਭਾਈ ਦਿਆਲ ਦਾਸ ਨੂੰ ਉੱਬਲਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਉਬਾਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 

24 ਨਵੰਬਰ 1675 ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਵਿਖੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸੀਸ ਕਲਮ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਜਿੱਥੇ ਅੱਜ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਹਿਬ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨ ਕੁਰਬਾਨੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ "ਹਿੰਦ ਕੀ ਚਾਦਰ" ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਦਿੱਤੀ। 

ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਫਲੋਰਾ
ਇਹ ਲੇਖਕ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ।